Skip to main content

Posts

ARISTÓTELE NIA OBRA KONA BA LÓJIKA NO METAFÍZIKA (4)

1. Lójika Aristótele nia obra sira kona ba sujeitu jerál lójika nian nebe Peripatétika halibur hafoin hanaran organon ( especially a means of reasoning or system of logic) ka instrumentu (an instrument of thought). Hosi sira nia perspetiva, lójika no razaun nudar instrumentu preparasaun prinsipal ba peskizasaun sientífiku nian. Maibe, Aristótele rasik uza lia fuan ka terminolojia "lójika" nudar ekuivalente ho rasiosíniu verbal. Aristótele nia kategóriku hotu kona ba klasifikasaun lia fuan sira individual (kontráriu ho praze ka propozisaun), nebe kobre lia fuan sanolu tuir mai né: substánsia, kuantidadi, kualidadi, relasaun, fatin, tempu, situasaun, kondisaun, asaun, hakarak (desire/desejo). Lia fuan sira né ninia estrutura organiza tuir ninia klasifikasaun pergunta nebe ita sei hato hodi hetan koñesimentu ruma kona ba objetu ida. Hanesan izemplu, ita halo pergunta, primeiru, matéria sa mak nebá, oin sa kona ba nia forsa no kontínua ba husu kona ba nia kualidadi. Subs...

ARISTÓTELE (3): NIA MORIS NO NIA OBRA

1. Nia Moris  Iha tinan 384 AC, Aristótele moris iha sidadi Sagagirus, iha portu Gresia, besik tasi ibun Trásia nebe atu lakon ona tanba be tasi. Nia aman, Nicômaco, nudr médiku iha palásiu liurai Amintas hosi Masedónia nian, no hosi ne ’ e mak Aristótele hahu nia relasaun durante tempu barak ho Tribunál Masedónia nian nebe iha influénsia boot ba nia moris. Wainhira nia sei labarik nia aman mate. Iha idade 17, atu hakotu nia estudu, nia aman hakiak, Proxenus, haruka nia ba Aténa, nebe iha tempu nebá hanesan sentru inteletuál ba mundu tomak. Nia tama iha akadémia, no durante tinan 20 simu formasaun hosi Pláto. Durante tinan barak nia hetan formasaun hosi Pláto no akadémia, ikus mai nia hahu fo ninia diskursu ho ninia hanoin rasik, liu-liu kona ba asuntu retórika. Wainhira Pláto  mate iha tinan 347, Aristótele ho nia kapasidadi nebe superior lori nia ba lidera akadémia. Maibé tanba nia matenek liu, ne'e duni halo ninia hanorin barak la hanesan ho Pláto. Nuné nia la...

SE MAK ARISTÓTELE? (2)

Aristóteles nudar figura nebe naran boot iha filozofia Grésia antigu, fo kontribuisaun ba lójika, metafísika, matemátika, fízika, biolojia, botánika, étika, polítika, agrikultura, medisina, dansa, no teatru. Nia nudr Pláto nia alunu nebe mos hetan formasaun hosi Sókrates. Nia pensamentu empériku liu fali Pláto ka Sókrates no famozu tanba rejeita formulasaun teoria Pláto nian. Nudar hakerek nain no polímata (polymath) nebe produtivu, Aristótele radikalmente modifika, laos hotu-hotu, kampu koñesimentu tomak nebe nia kaer. Tanba né Tómas Aquino hanaran nia nudar "The Philosopher." Durante nia moris, Aristótele hakerek tratadu hamutuk 200 resin, maibe iha 31 mak aguenta. Obra sientífiku hotu nebe nia produs sei uza to ohin loron. Nudar aman siensia lójika, nia mak ema primeiru nebe dezenvolve sistema formal rasiosíniu nian. Aristótele observa katak validez argumentu sa deit laos nia konteudu mak defini maibe ninia estrutura. Izemplu klásiku hosi argumentu nebe v...

ARISTÓTELES NUDAR MESTRI HOTU NIA MESTRI

                                         Sabedoria hahu ho kumpriende Ó nia-an rasik             Pláto nia mestri mak Sókrates. Aristóteles fali, Pláto nia alunu. No Aristóteles rasik, Alexandre Magno nia mestri. Ho nuné, iha liñia susesor intelektual hosi kedas jerasaun figura boot hat iha istória né.              Aristóteles nia aman nudar kura-nain (médiku) ida iha reinu Masedónia. Tanba né bele kumpriende se nia oan sai mestri ba Alexandre Magno, Filipe hosi Masedónia nia oan mane. Aristóteles moris iha Stagira iha tinan 384 A.C. Nia aman mate wainhira nia sei kik.  Nia sai boot iha nia aman hakiak ida nia liman nebe ikus mai haruka nia ba Athena ho idad...

PLÁTO - FILÓZOFU NEBÉ MATENEK LAHALIMAR

Ponte mundu konkretu no mundu abstratu. Idealizmu no realizmu, mehi no realidadi. Buat hotu-hotu iha ona, laiha buat iha ida mak iha ba nafatin. Filózofu sira nebe ita temi ona la iha ida mak hosik hela sira nia hanoin iha forma eskrita. Tanba né ita koñese sira liu hosi referénsia no hakerek hosi hanoin nain sira seluk tuir mai nebe koñese ka hatene sira nia obra, nebe barak mak lakon. Referénsia no sitasaun balu naruk tebtebes, maibe la kompletu nafatin tanba hetan tutan hosi fonte seluk. Sókrates rasik nunka hakerek buat ida. Tanba né informasaun kona ba nia, ita hatene fali hosi ema seluk nia hakerek. Maski nuné ita hetan deskrisaun nebr moris duni kona ba nia karakterístika.             Ita nia fonte prinsipal kona ba Sókrates mak Pláto (429-347 A.C.), nebe uluk nudar nia alunu. Pláto mak filózofu weste nebe nia obra sira to mai ita nia liman ho kompletu. Bele dehan, nia obra hotu ita hetan tomak. Hanesan mos Sókra...