Iha lisaun antes ita ko’lia ona kona-ba Filózofu Natureza nain-tolu hosi Mileto: Tales, Anaximandro, no Anaximenes. Sira nain-tolu ne’e fiar ba ezisténsia elementu bázika ida nu’udar inan (fontes) hosi buat hotu-hotu. Maibé oin-sa elementu bázika ida bele ho derepenti transforma sai buat seluk ida? Ita bele hanaran hanoin ne’e nu’udar problema transformasaun eh mudifikasaun.
Dezde tinan 500 AK iha grupu filózofu ida iha kolonia Gregua Elea nian iha Itália Norte (Tasimane). Filózofu sira hosi Elea ne’e iha interese boot ba problema filozófiku ne’e. Filózofu sira ne'e ida mak: Parmenides (540-480 AK).
Parmenides nu’udar figura filózofu importanti liu entre filózofu sira ne’e. Parmenides hanoin katak buat hotu ne’ebé iha serteza tiha ona katak iha nafatin. Ideia ne’e la’os buat foun ida ba ema Gregu sira. Sira konsidera katak buat ne’e hanesan ne’e duni, tanba buat hotu ne’ebé iha ona iha mundu ne’e iternu, la iha rohan (eternidade). Tuir Permanide nia hanoin: La iha buat ida (izisténsia) mak bele mosu-mai hosi buat ne’ebé la iha (nihil). No la iha buat ida ne’ebé iha bele sai fali buat ne’ebé la iha. Katak la iha buat ida mak kria ba dala rua.
Maibé Permanides lori ideia ne’e do’ok liu tan. Nia hanoin katak la buat ida ne’ebé hanaran transformasaun atuál. La iha buat ida ne’ebé bele sai buat oin seluk hosi buat ne’ebé iha antes eh iha uluk tiha ona.
Ho serteza Parmenide konsiente katak natureza sempre kontínua transforma-an. No nia senti ho nia sensu hotu ne’ebé nia iha katak buat hotu iha mudansa duni. Maibé, nia labele armoniza faktu ne’e ho buat ne’ebé nia kakutak hato’o. Wain-hira obriga nia disidi hodi hili entre buat ne’ebé depende ba sentimentu ou kakutak (rasio), nia hili rasio nian.
Ita rona tiha ona lia-fuan murak ne’e: “Ó fiar tanba Ó haré”. Ou iha esperiénsia moris loron-loron nian ita dehan: “ Hau foin bele fiar wain-hira haré tiha ona nia”. Maibé Parmenides até la fiar buat hotu ne’ebé embora nia haré tiha ona. Nia fiar katak ita nia matan (no sensu sira seluk) fo konseitu eh imajen ne’ebé la dun los kona-ba mundu, ou imajen ne’ebé la hanesan (kondiz) ho ita nia rasio. Nu’udar ema filózofu ida, nia hanoin katak nia papel duni (servisu) mak deskobre forma iluzaun perptuál hotu-hotu.
Fiar ne’ebé metin lolos iha ema nia hanoin (ratio/rasio) hanaran rasionalizmu. Rasionalista signifika ema ida ne’ebé fiar katak ema nia ratio (rasio humano) nu’udar ita ema nia fonte prinsipál (the principal source) kona-ba mundu.
Foto: Hosi Google
Comments
Post a Comment