Skip to main content

PERÍODU FILOZOFIA

Períodu filozofia fahe ba 4 (hat):

1. Filozofia Antikuadu/Da’uluk

2. Filozofia Medieval

3. Filozofia Moderna

4. Filozofia Kontemporánea

Filozofia Gregu

Filozofia gregu Nudar filozofia da'uluk nian, fahe ba períodu 3 (tolu):

Períodu Pré-sokrátiku (sékulu VII a.K): koresponde ho períodu filózofu primeiru hotu hosi gregu nebé moris antes Sókrates. Sira nia tema filozofia konsentradu hotu iha área natureza nian. Hosi sira ne’e hotu filózofu Tales hosi Mileto mak famozu liu.

Períodu Sokrátiku (sékulu V to IV a.K): nebé mos hanaran períodu klásiku. Momentu ne’e hahú mosu demokrasia iha Grésia Da’uluk (Antiga). Filózofu boot hosi Gregu nebé reprezenta sira hotu mak Sókrates nebé hahú hanoin konaba ema nia iha (ser humano). Alein nia, merese atu temi mos filózofu boot rua ne’e: Aristóteles no Plataun.

Períodu Elenístiku (sékulu IV a.K. ba to VI d. K.): Alein koalia konaba tema hotu nebé relasiondu ho natureza no ema, iha faze ne’e estudu hotu foka liu ba, oin-sa ema buka virtudi (buat matenek nian) no felisidadi (buat haksolok nian).

Eskola Prinsipál hotu Filozófika nian hosi Filozofia Da’uluk (Antiga):

Ita haré tiha ona perídou filozofia nian hotu nebé fahe hanesan iha leten, agora ita haré fali eskola prinsipál hotu nebé hamosu pensamentu filozofia da’uluk nian:

Eskola Jónika: Filózofu primeiru sira sorumutu iha sidadi Mileto (Gregu), nebé lokalizadu iha rejiaun Jónia, iha litorál (tasi-ninin) Ázia kik (agora hanaran Túrkia). Alein Mileto, iha mos sidadi hanesan Éfezu ho nia Eskola hanesan Eráklitu no iha sidadi Samos reprezenta hosi eskola Pitágoras nian.

Eskola Itálika:Harí no dezenvolve iha rejiaun Italia parte tasi-mane agora (iha sidadi Elei) no Sisília (iha sidadi sira hanesan Aeragas no Lentini). Sira nebé ba hanorin iha nebá mak filózofu hanesan: Parménides, Zenaun, Empédokles no Górgias (tetun: Jórjias).

Fontes teistu no foto hosi:

Pedro Menezes. Professor de Filosofia, Mestre em Ciências da Educação. Filosofia Antiga.

Tradutor: GCB/Timor Now Hatene

turi nafatin tradusaun iha edisaun tuir mai

Comments

Popular posts from this blog

KONSEITU NO DEFINISAUN FILOZOFIA

            FILOZOFIA TETUN - Etimolójikamente, terminolojia “filozofia” nebé hanesan ho liafuan philosophy (Inglés), filosofia (portugués) no filsafat (Indonésia) nebé sira nia orijen mai husi lian Grésia, katak: philosophia. Liafuan philosophia mai husi liafuan rua ne’e: philos no sophia . Liafuan philos katak domin (amor/love) ou belun-kamarada, no sophia katak fohok, neon-nain, matenek (fuan nian), sabedoria (wisdom) . Tanba ne’e etimolójikamente liafuan filozofia katak “hadomi-matenek” (love of wisdom) , ou matenek nia belun , hadomi siénsia, siénsia nia belun .             Tuir istória liafuan ka terminolojia philosophia primeiravez Pitágoras (± Sekulu 6 AC) mak uza. Wain-hira ema hato pergunta ba nia, “Ita boot mos nudar ema matenek ida ka?” Ho haraik-an Pitágoras hatan: “ Hau ne’e ema philosophos deit”. Signifika: Nia ema nebé madomik, amador matenek nian (Lover of wisdom) . Ou iha fontes seluk, Pitágoras hatan: “Hau hanesan deit ema nebé hadomi maten

PLÁTO - FILÓZOFU NEBÉ MATENEK LAHALIMAR

Ponte mundu konkretu no mundu abstratu. Idealizmu no realizmu, mehi no realidadi. Buat hotu-hotu iha ona, laiha buat iha ida mak iha ba nafatin. Filózofu sira nebe ita temi ona la iha ida mak hosik hela sira nia hanoin iha forma eskrita. Tanba né ita koñese sira liu hosi referénsia no hakerek hosi hanoin nain sira seluk tuir mai nebe koñese ka hatene sira nia obra, nebe barak mak lakon. Referénsia no sitasaun balu naruk tebtebes, maibe la kompletu nafatin tanba hetan tutan hosi fonte seluk. Sókrates rasik nunka hakerek buat ida. Tanba né informasaun kona ba nia, ita hatene fali hosi ema seluk nia hakerek. Maski nuné ita hetan deskrisaun nebr moris duni kona ba nia karakterístika.             Ita nia fonte prinsipal kona ba Sókrates mak Pláto (429-347 A.C.), nebe uluk nudar nia alunu. Pláto mak filózofu weste nebe nia obra sira to mai ita nia liman ho kompletu. Bele dehan, nia obra hotu ita hetan tomak. Hanesan mos Sókrates, ema konsidera nafatin Pláto nudar filózofu boot h

SÓKRATES: LIA FUAN IDA NIA KBIT

Wainhira Sókrates hato pergunta ida, izemplu “Justisa katak sa”, nia laos husu deit definisaun verbal ida. Ita uza lia fuan “justisa” ba buat hotu: Ema nebe justu, desizaun nebé justu, lei nebé justu, juramentu nebe justu, no sllt. Tuir Sókrates, ida né signifika iha similaridadi entre buat sira né, “justisa” nia karaterístika hotu hanesan iha buat sira né hotu. Ho lia fuan seluk, nia fiar katak iha buat ida nebe hanaran “justisa”, nebe nia prezensa lolos defatu iha duni, maski laos buat material ida-buat nebe iha ninia esensia nebe los, sertu. Sókrates esforsu fo sai realidadi abstratu né.  Hodi Pláto, Sókrates nia alunu, mak Sókrates nia vizaun sira nia dezenvolve sai buat konfiansa ida hasoru ideia abstratu sira hotu nudar forma perfeitu ida no permanente husi buat hotu no lalaok iha mundu nebe la perfeitu no permanente né.             Sókrates nia maneira hanorin, defatu halo ema konsidera nia-an nebe hamosu-lori influénsia nebe subversivu. Nia hanorin ema atu halo pe