Objetu materiál filozofia nian mak buat hotu nebé sai problema, nebé filózofu sira bele foti ka levanta nudar problema.Kampu servisu, knar filozofia nian luan tebetebes, katak: “nia abranje, kobre koiñesimentu umanu tomak no buat iha hotu nebé ema hakarak hatene”.Bazeia ba isplikasaun ne’e, ita bele defini objetu materiál filozofia nian ba parte importanti boot tolu:
Objetu formál filozofia esforsu hotu hodi buka informasaun ho radikál (klean liu, tó ba abut laran) konaba objetu materiál filozofia nian. Nebé, objetu formál filozofia nian laiha seluk, nia buka informasaun nebé klean nakait ho objetu materiál filozofia: Buat tomak nebé iha no buat nebé karik iha.
Filozofia Nia Funsaun
Tó iha nebé filozofia bele hakonu ema nia esperansa hotu, ida ne’e filozofia nia funsaun. Hanesan hateten tiha ona, ema iha kapasidadi hanoin. Tanba ne’e maneira hanoin ema nian mos esperimenta ona ho mudansa oioin husi tempu ida ba tempu seluk, lao hamutuk ho mudansa sira nebé nakait ba fundamentu ema no sosiedadi hotu nia moris. Ema esperimenta ona haksoit boot sira iha area siénsia no tekonolojia nian mos (sitek = siénsia no teknolojia).
Iha parte seluk, progresu hotu nebé halo hakfodak, nebé sitek hetan halo ema laran susar no hasoru problema moris nebé todan. Tanba progesu sitek dala barak la hamutuk ho progresu nebé hanesan iha area ispirituál no morál. Hahu husi ne’e siénsia la unida ho valor, kbiit la unida ho sabedoria. Ema iha situasaun dilémátika laran; nia intelektualidadi no moralidadi namlele laiha travaun. Kondisaun ida ne’e sai tiha ona prova disarmonizasaun iha indívidu no sosiedadi tanba ne’e halo ema terus no moris iha solidaun laran.
Ema simu tiha ona kbiit boot ho nia sitek no alkansa tiha ona faze moris nebé fasil no iha buat hotu-hotu. Maibé, iha momentu nebé hanesan, nia hetan mos laran la hakmate, laran-taúk no laiha liu sentidu ba nia moris. Nia alienadu-senti nia dok husi nia-an rasik, nia ambiente sosial, no aat liu ida ne’e nia hadook-an husi Maromak.
Hasoru realidadi sira ne’e hotu, filozofia halao servisu atu halós fali siénsia nia objetivu no teknolojia nebé fokit-an sai husi nia abut metafízika (nia ispíritu kultural no relijioza). Tanba ne’e, filozofia sei valoriza fali plataforma siénsia no téknolojia tantu iha nível epistemolojia (Gregu:episteme, koiñesimentu) ontolójia (halo iha ou buat nebé iha; being) no iha nia aksiolójia. Karik la halo buat ida ne’e, bele dehan ema sei lakon nia meta, tó nia objetivu, sentidu no nia liberdadi. Tanba ne’e, filozofia tenki formula fila fali konteudu moral no valor ba plataforma ba dezenvolve siénsia moderna.
Filozofia oferese ba ema hanoin no vizaun nebé dok ba oin no ninia sentidu moris nian. Filozofia nia funsaun nudar esforsu ida atu halo mos konfiansa prinsipál hotu nebé ikus mai defini nia atensaun boot nebé iha ona nia karákter, baze uluk nian.
Wainhira hanesan ne’e, Radhakrisnan iha livru history of Philosophy, dehan: filozofia nia servisu laos haré deit ba futuru iha nebé ita sei moris ba, maibé nia lori ba progresu ida. Filozofia nia funsaun mak kreatividadi kuda, no hametin valor, koloka nia objetivu, defini destinu, no lori ba dalan foun. Filozofia fo inspirasaun fiar nian ba ita atu tane mundu foun, hagrupu ema bazeia ba sidadaun, rasa, no fiar relijiaun nian ba umanidadi nebé ema hotu hakarak hetan. Filozofia sei laiha valor liu se nia laiha lisan universál iha nia fatin moris no nia ispíritu.
Atu rezumu hodi dehan, filozofia nia funsaun atu salva ema husi moris lao sala dalan hasoru influénsia hotu husi progresu no istilu moris materializmu; kore tiha husi dadur laran ka susar nian no invaloridadi (unmeaning purpose of life).
Ponte mundu konkretu no mundu abstratu. Idealizmu no realizmu, mehi no realidadi. Buat hotu-hotu iha ona, laiha buat iha ida mak iha ba nafatin. Filózofu sira nebe ita temi ona la iha ida mak hosik hela sira nia hanoin iha forma eskrita. Tanba né ita koñese sira liu hosi referénsia no hakerek hosi hanoin nain sira seluk tuir mai nebe koñese ka hatene sira nia obra, nebe barak mak lakon. Referénsia no sitasaun balu naruk tebtebes, maibe la kompletu nafatin tanba hetan tutan hosi fonte seluk. Sókrates rasik nunka hakerek buat ida. Tanba né informasaun kona ba nia, ita hatene fali hosi ema seluk nia hakerek. Maski nuné ita hetan deskrisaun nebr moris duni kona ba nia karakterístika. Ita nia fonte prinsipal kona ba Sókrates mak Pláto (429-347 A.C.), nebe uluk nudar nia alunu. Pláto mak filózofu weste nebe nia obra sira to mai ita nia liman ho kompletu. Bele dehan, nia obra hotu ita hetan tomak. Hanesan mos Sókra...
Wainhira Sókrates hato pergunta ida, izemplu “Justisa katak sa”, nia laos husu deit definisaun verbal ida. Ita uza lia fuan “justisa” ba buat hotu: Ema nebe justu, desizaun nebé justu, lei nebé justu, juramentu nebe justu, no sllt. Tuir Sókrates, ida né signifika iha similaridadi entre buat sira né, “justisa” nia karaterístika hotu hanesan iha buat sira né hotu. Ho lia fuan seluk, nia fiar katak iha buat ida nebe hanaran “justisa”, nebe nia prezensa lolos defatu iha duni, maski laos buat material ida-buat nebe iha ninia esensia nebe los, sertu. Sókrates esforsu fo sai realidadi abstratu né. Hodi Pláto, Sókrates nia alunu, mak Sókrates nia vizaun sira nia dezenvolve sai buat konfiansa ida hasoru ideia abstratu sira hotu nudar forma perfeitu ida no permanente husi buat hotu no lalaok iha mundu nebe la perfeitu no permanente né. Sókrates nia maneira hanorin, defatu halo ema konsidera nia-an nebe hamosu-l...
Comments
Post a Comment